Naruszenia przepisów prawa bądź obowiązujących regulacji wewnętrznych wystąpić mogą we wszystkich rodzajach organizacji – zarówno publicznych, jak i prywatnych. Ich skutki często mają poważne konsekwencje o szerokim zasięgu. Wczesne zapobieganie może uratować ciągłość funkcjonowania jednostki, pomóc zachować miejsca pracy, a nawet ochronić ludzkie życie i zdrowie. Aby uczynić je możliwym w sposób systemowy, na mocy Ustawy z dnia 14 czerwca 2024 określona została funkcja sygnalisty. Jego zadaniem jest pomoc w ujawnianiu nieprawidłowości i działań sprzecznych z prawem.
Jakie warunki trzeba spełnić, aby zostać sygnalistą?
Aby móc pełnić funkcję sygnalisty trzeba przede wszystkim być członkiem danej struktury organizacyjnej. Status sygnalisty mogą uzyskać:
• pracownicy etatowi, zatrudnieni na umowę o pracę, niezależnie od jej wymiaru,
• pracownicy zatrudnieni na podstawie umów cywilnoprawnych,
• kandydaci do zatrudnienia,
• stażyści,
• wolontariusze.
Jeśli obserwacją i zgłoszeniami mają być objęte również zewnętrzne obszary działalności organizacji, na sygnalistę wyznaczyć można także dostawcę, oraz podwykonawcę.
Konieczne jest, aby każdorazowo sygnalista działał w dobrej wierze, czyli zgłaszał zdarzenia, które faktycznie miały miejsce i które rzeczywiście są wykroczeniami przeciwko obowiązującym przepisom i zasadom. Nie muszą one dotyczyć najcięższego kalibru zdarzeń, czyli przestępstw kryminalnych. Mogą się wiązać również z obszarem bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony środowiska, prawa pracy, czy wewnętrznych zasad funkcjonowania organizacji,
Sposoby ochrony sygnalistów
Aby osoby składające tego typu zgłoszenia nie były narażone na takie praktyki jak zastraszanie, mobbing, dyskryminacja, utrata pracy, czy niesprawiedliwa ocena jej rezultatów, są na mocy Ustawy z dnia 14 czerwca 2024 objęte ochroną.
Przede wszystkim niedopuszczalne jest ujawnianie tożsamości sygnalisty. Jego dane osobowe nie mogą być udostępniane osobom nieupoważnionym. Dopuszczalne jest również dokonywanie anonimowych zgłoszeń. Osoba taka może otrzymać wsparcie Rzecznika Praw Obywatelskich, który jest również uprawniony do podejmowania działań wyjaśniających w przypadku nieprawidłowego postępowania wobec sygnalisty.
Sygnalisty nie można pociągnąć do odpowiedzialności cywilnej lub karnej za przekazywanie informacji, o ile działał w dobrej wierze i ujawniane przez niego informacje były prawdziwe, lub miał wszelkie przesłanki do tego, aby je za prawdziwe uważać.
Funkcja sygnalisty to ważny krok w budowaniu poczucia bezpieczeństwa społecznego, walce z nadużyciami i promowaniu standardów etycznych. Warto jednak działać w tym kierunku, aby bezpiecznie czuł się sam sygnalista. Tylko wówczas może się on realnie przyczynić do poprawy funkcjonowania organizacji i chronić ją przed niepożądanymi zdarzeniami.