Od pewnego czasu coraz częściej można usłyszeć pojęcie whistleblowing. Wzbudza ono mnóstwo nie zawsze pozytywnych emocji. Czym on jest?
Co znaczy pojęcie whistleblowing?
Definicje whistleblowingu są dwie. Jedna to ta, która została opracowana przez Międzynarodową Organizację Pracy. Mówi ona, że whistleblowing to „raportowanie przez obecnych lub byłych pracowników o nielegalnych, niewłaściwych, niebezpiecznych lub nieetycznych praktykach pracodawców”. Druga definicja whistleblowingu jest autorstwa Jabet Near i Marici Miceli. Stworzona przez nie definicja zbyt nie różni się od tej pierwszej. Po polsku mianem whistleblowingu można określić zgłaszanie czy sygnalizowanie nieprawidłowości albo nadużyć. Po polsku osobę, która dokonuje takiego zgłoszenia, nazywamy sygnalistą.
Jak whistleblowing wygląda od strony prawnej?
Whistleblowing nie jest zjawiskiem nowym, pojęcie to zaczęto stosować już w latach 70. XX wieku. Procedura ta aż do 2019 roku nie była uregulowana przepisami prawa. Dopiero dwa lata temu Parlament Europejski i Rada Europy zdecydowały o przyjęciu Dyrektywy 2019/1937 o ochronie sygnalistów. Na wdrożenie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii państwa członkowskie miały dwa lata. Polska także należy do krajów, w którym musi zostać opracowana ustawa regulująca kwestie zapewnienia ochrony sygnalistom. W życie ustawa powinna wejść już 17 grudnia tego roku. Opracowując procedurę whistleblowingu w danej organizacji, pod uwagę należy wziąć także wytyczne Europejskiego Inspektora Danych Osobowych. Wyraźnie mówią one o konieczności zapewnienia ochrony tożsamości whistleblowera oraz poufności uzyskanych od niego informacji. Zgodnie z wytycznymi EIOD dane sygnalisty mogą zostać ujawnione wyłącznie po wyrażeniu przez niego zgody.
Jaki powinien być system zgłaszania nieprawidłowości?
System zgłaszania nieprawidłowości budzi w wielu osobach pewne wątpliwości natury etycznej. Stąd też uznano, że system whistleblowingu będzie działał skutecznie pod warunkiem, że zgłaszając nieprawidłowości, sygnalista działał w dobrej wierze. Whistleblower nie może kierować się chęcią osobistej zemsty, poczuciem niesprawiedliwości czy osobistym, aspołecznym interesem. Informacje o nieprawidłowościach whistleblower może przekazywać w bardzo różny sposób. Zgłoszenia może dokonać jawnie, ale musi mieć zapewnioną poufność. Zgłoszenie może zostać dokonane także w sposób anonimowy. Stworzenie skutecznej procedury zgłaszania nieprawidłowości jest zadaniem niełatwym. Musi bowiem uwzględniać zarówno unijną dyrektywę, przepisy krajowe, które wcześniej czy później będą musiały zostać implementowane, jak też uwarunkowania, w których dana firma funkcjonuje.
Whistleblowing budzi wiele etycznych wątpliwości. Jednak podmioty, które chcą funkcjonować zgodnie z prawem tworzą warunki, w których zgłaszanie nieprawidłowości nie jest uznawane za czyn naganny moralnie. Na pewno rola whistleblowingu w ujawnianiu nadużyć z czasem zacznie być coraz bardziej doceniana. Whistleblowing przynosi organizacjom więcej korzyści niż strat.
Monika Zygmunt-Jakuć (Inspektor ochrony danych)